Czym są gruczoły Meiboma i do czego służą?

Gruczoły Meiboma wpływają na jakość filmu łzowego, który zapobiega wysychaniu powierzchni oka i chroni przed infekcjami. Niestety, ich dysfunkcja może prowadzić do poważnych problemów. W tym artykule szczegółowo omówimy, czym są gruczoły Meiboma, jakie mają funkcje oraz jakie metody diagnostyki i leczenia są dostępne.

Czym są gruczoły Meiboma?

Gruczoły Meiboma, zwane również gruczołami tarczkowymi, to niewielkie struktury, znajdujące się w powiekach zarówno górnych, jak i dolnych. Ich główną funkcją jest produkcja substancji lipidowej, czyli kluczowego składnika filmu łzowego. Dzięki tej wydzielinie powierzchnia oka pozostaje nawilżona i chroniona przed nadmiernym wysychaniem oraz podrażnieniami. Prawidłowa praca gruczołów Meiboma ma ogromne znaczenie dla zdrowia oczu. To właśnie dzięki nim film łzowy zachowuje swoją stabilność, a rogówka jest odpowiednio nawilżona.

Gdzie znajdują się gruczoły Meiboma?

Gruczoły Meiboma są rozmieszczone w rzędach wzdłuż krawędzi powiek, wewnątrz tak zwanej płytki tarczkowej. W górnej powiece znajduje się od 30 do 40 tych gruczołów, a w dolnej powiece od 20 do 30. Ich liczba może się różnić w zależności od osoby. Ujścia gruczołów są zlokalizowane tuż przy linii rzęs, umożliwiając bezpośrednie uwalnianie lipidów na powierzchnię oka i równomierne rozprowadzanie wydzieliny podczas każdego mrugnięcia.

Jak działa gruczoł Meiboma?

Każdy meiboma gruczoł produkuje wydzielinę przypominającą naturalne sebum, które miesza się z wodną warstwą łez i tworzy cienką warstwę ochronną na powierzchni gałki ocznej. Dzięki temu film łzowy jest bardziej stabilny i nie paruje zbyt szybko. Prawidłowa praca tych gruczołów zależy od wielu czynników, w tym od częstotliwości mrugania. W ciągu dnia człowiek mruga średnio od 15 do 20 razy na minutę. Niestety, długotrwała praca przy komputerze, noszenie soczewek kontaktowych bez zachowania higieny, czy zmiany hormonalne mogą negatywnie wpływać na funkcjonowanie gruczołów Meiboma. W efekcie może dojść do ich zatykania, zapalenia lub dysfunkcji.

Problemy związane z gruczołami Meiboma

Nieprawidłowe funkcjonowanie gruczołów Meiboma może prowadzić do różnych dolegliwości oczu. Wśród najczęściej występujących problemów znajdują się:

Zapalenie gruczołów Meiboma

Zapalenie gruczołów Meiboma (meibomianitis) jest częstą dolegliwością wynikającą z infekcji bakteryjnej lub zatkania ujść gruczołów. W wyniku stanu zapalnego dochodzi do nadmiernej produkcji gęstej, lepkiej wydzieliny, która nie jest prawidłowo odprowadzana na powierzchnię oka. Objawy mogą obejmować:

- Obrzęk i zaczerwienienie powiek.
- Uczucie pieczenia i swędzenia.
- Suchość oka.
- Powstawanie grudek na krawędzi powieki.

Dysfunkcja gruczołów Meiboma (MGD)

Dysfunkcja gruczołów Meiboma (Meibomian Gland Dysfunction, MGD) to stan, w którym dochodzi do zablokowania lub nieprawidłowego wydzielania lipidów. W efekcie film łzowy traci swoje właściwości ochronne, a powierzchnia oka pozostaje narażona na wysychanie i podrażnienia. MGD jest jedną z głównych przyczyn zespołu suchego oka i może prowadzić do znacznego dyskomfortu oraz pogorszenia jakości życia pacjentów.

Gruczoły Meiboma a nużeniec

Nużeniec (Demodex) to mikroskopijny pasożyt, który może zasiedlać okolice oczu, w tym gruczoły Meiboma. Nadmierne namnażanie się tych roztoczy może prowadzić do przewlekłego stanu zapalnego powiek oraz uszkodzenia gruczołów tarczkowych. Nużeniec często współwystępuje z MGD oraz zapaleniem brzegów powiek, a jego leczenie wymaga specjalistycznych preparatów przeciwpasożytniczych i odpowiedniej higieny oczu.

Nowotwór gruczołu Meiboma

Rak gruczołu Meiboma to rzadkie, ale bardzo poważne schorzenie, które może mieć postać zarówno łagodną, jak i złośliwą. Wywodzi się z komórek wydzielniczych gruczołów Meiboma i może być mylony z innymi zmianami powiek, takimi jak gradówka czy jęczmień. Stopniowo powiększa się i często prowadzi do deformacji powieki oraz zaburzeń widzenia.

Badanie gruczołów Meiboma - diagnostyka

Dysfunkcja gruczołów Meiboma może prowadzić do poważnych powikłań. Okulista może przeprowadzić kilka badań, które pozwalają ocenić funkcjonowanie gruczołów Meiboma i jakość filmu łzowego. Do najczęściej stosowanych metod należą:

1. Meibografia - obrazowanie gruczołów Meiboma przy użyciu specjalnych technik obrazowania (np. przy użyciu podczerwieni). Dzięki temu badaniu można ocenić ich kształt, liczbę oraz ewentualne zmiany, takie jak zanik lub niedrożność gruczołów.
2. Test jakości filmu łzowego - pacjentowi podaje się specjalny barwnik fluoresceinowy, a następnie okulista mierzy czas, po jakim dochodzi do przerwania ciągłości filmu łzowego. Krótki czas może wskazywać na dysfunkcję gruczołów Meiboma
3. Badanie biomikroskopowe - oglądanie powiek i ujść gruczołów pod mikroskopem szczelinowym. Ocenia stopień ich drożności oraz ewentualne objawy zapalenia.
    

Gruczoły Meiboma - leczenie

Leczenie problemów z gruczołami Meiboma być dostosowane do przyczyny problemu. Poniżej przedstawiamy najskuteczniejsze metody terapii.

1. Masaż i czyszczenie gruczołów Meiboma - masaż najlepiej wykonywać po zastosowaniu ciepłych kompresów, które rozgrzewają powieki i upłynniają zalegającą wydzielinę. Następnie, przy użyciu czystych opuszków palców, delikatnie uciska się powieki ruchem w dół (dla górnych powiek) lub w górę (dla dolnych powiek).
2. Terapia cieplna i laserowa - terapia cieplna polega na kontrolowanym podgrzewaniu powiek przy użyciu specjalistycznych urządzeń. Alternatywnie, leczenie laserowe IPL (Intense Pulsed Light) stymuluje gruczoły do prawidłowej pracy, redukuje stan zapalny i poprawia stabilność filmu łzowego.
3. Farmakoterapia - w przypadku infekcji lub ciężkiego stanu zapalnego, konieczne może być leczenie farmakologiczne. Antybiotyki w postaci kropli do oczu lub maści eliminują infekcję, a w cięższych przypadkach stosuje się leki doustne. W przypadku stanu zapalnego okulista może zalecić krople przeciwzapalne, które zmniejszają obrzęk powiek.

Profilaktyka odgrywa istotną rolę w utrzymaniu zdrowia gruczołów Meiboma. Regularna higiena powiek, unikanie długotrwałej ekspozycji na ekrany oraz stosowanie bezpiecznych kosmetyków do oczu mogą znacząco zmniejszyć ryzyko problemów. W przypadku przewlekłych dolegliwości warto skonsultować się z okulistą, który dobierze najlepszą metodę leczenia.

Bilbiografia:
https://www.bezokularow.pl/poradnik/czym-sa-gruczoly-meiboma-i-dlaczego-sa-istotne-4
P. Chhadva, R. Goldhardt, A. Galor, Meibomian gland disease: the role of gland dysfunction in dry eye disease, Ophthalmology, 2017.
B. Gurnani, K. Kaur, Meibomian gland disease, 2022.
A. Zakrzewska, A. Machalińska, Czynniki ryzyka predysponujące do wystąpienia dysfunkcji gruczołów Meiboma, Polonica/Klinika Oczna, 2018.